اگر آزاد راه تهران - شمال يک طرح ملي است

اما به يقين حفظ منطقة حفاظت شدة  البرز مرکزي يک حق ملي است و نبايد براي چند ساعت زود تر رسيدن به شمال اين حق ملي را پايمال کرد !

 کانون ديده بانان زمين - 14 شهريور 1386

 

دادستان کل کشور آقاي دري نجف آبادي در گزارش  مورخ 21 مرداد  1386 خبر گزاري جمهوري اسلامي،  در رابطه بامتخلفين و متصرفين اراضي ملي مطالبي عنوان کردند که جاي اميدواري بسياري داشت . ايشان در بخشي از اين گزارش گفتند :

" ... برخورداري از آب و هواي سالم از جمله مهمترين حقوق شهروندان است و جنگل ها و اراضي طبيعي مهمترين  منبع تامين کننده هواي پاک و از جمله سرمايه هاي ملي است و تخريب آن با هيچ توجيهي قابل قبول نيست." و در بخش ديگري از اين گزارش گفتند:" هر گونه قصور و تقصير در رابطه با صيانت از جنگل ها و مراتع ، ظلمي نابخشودني به مردم و نسل هاي آينده است .... "

 

اما متاسفانه  در فاصله کمتر از يک ماه و پس از  آن سخنان اميد بخش ، ايشان در 12 شهريور 86 در گفتگو با خبر گزاري مهر ، مطالب تازه اي که ماية بسي تاسف و حيرت شد در رابطه با طرح آزاد راه تهران – شمال گفتند :

" نمی‌توان به خاطر محیط زیست، اجرای پروژه  آزاد راه تهران- شمال که یک طرح ملی است و در کاهش زمان تلف شده مردم، سوخت و بار ترافیکی جاده‌های منتهی به شمال کشور تاثیر‌گذار است را متوقف کنیم و مي افزايند :  مسائل زیست محیطی مسیر احداث آزاد راه تهران- شمال در زمان دکتر ابتکار رئیس سابق سازمان حفاظت محیط زیست  پیگیری شده، بنابراین باید آسیب‌های وارده به محیط زیست در این منطقه را جبران کنند و صدها و هزاران هکتار زمین جدید را به زیر کشت درختان جنگلی ببرند. وي همچنين  با تاکید بر اجرای سریع پروژه آزاد راه تهران- شمال  مي گويد : در همه جای دنیا چنین طرح‌‌هایی عملیاتی شده و مشکلی نیز به‌وجود نمی‌آید، چرا که با زیر کشت بردن زمین‌های جدید، مناطق خسارت دیده را جبران می‌کنند.  بحثی در ارتباط با نابودی محیط زیست با اجرای این طرح مطرح نیست و باید گفت اگر برنامه و طرح جامعی در ارتباط با اين پروژه  برنامه‌ریزی شود و در کنار آن هزاران هکتار زمین جدید زیر  مناطق جنگلی بروند، نابودی محیط زیستی در کار نخواهد بود."

کانون ديده بانان زمين از ابتداي فعاليت خوداهميت جنگل هاي باستاني شمال و آبخيز هاي تهران را دو محور اصلي مطالعات و فعاليت هاي خبر رساني خود قرار داد . در مورد  شاخص هاي بستر جنگل هاي  باستاني شمال و ارزش هاي گرانبهاي آن  کتابي با عنوان "  جنگل هاي باستاني شمال در آستانه وداع"  در سال 1383 منتشر کرد . و در مورد آبخيز هاي تهران به ويژه حوزه هايي که بخشي از آزاد راه تهران – شمال از آن عبور مي کند تاکنون گزارش هايي تهيه کرده است که در سايت کانون ديده بانان زمين منعکس شده است . بعلاوه يکي از اعضاي اين تشکل در سال 1377 جزوه اي که حاصل تحقيق و پژوهش بستر زيست محيطي آزاد راه تهران – شمال  با عنوان " آزاد راه تهران –شمال چرا نه " منتشر کرد. بعلاوه در  سال گذشته نيز گزارش ديگري از کانون ديده بانان زمين  در همين سايت منعکس شد با مروري بر روند يک دهه تخريب در مسير آزاد راه تهران – شمال  با عنوان   آزاد راه تهران- شمال  طرح بيابان زايي  تهران  شمال  

 حال  باعنايت   به سخنان اخير دادستان کل کشور ، کانون ديده بانان زمين به عنوان يک تشکل غير دولتي زيست محيطي وظيفه خود مي داند که  توجه ايشان و همگان را به اين نکته جلب نمايد که تحت هيچ عنواني نمي توان تخريب و آلوده سازي محيط زيست را که بستر ادامه حيات يک جامعه است، توجيه کرد . بويژه در اين منطقه بسيار حساس و شکننده. لذا  اشاره به چند مورد از اين شاخص ها  و ارزش هاي  بستر آزاد راه تهران – شمال  مي پردازد :

• ارزش و شاخص هاي بستر زيست محيطي  آزاد راه تهران – شمال به گونه اي نيست که با زير کشت بردن هزاران هکتار زمین براي جنگل بتوان زيان هاي فاجعه بار آن را جبران کرد . آقاي مهندس ميري مجري وقت طرح آزاد راه تهران – شمال  در آبان ماه   1376  با حقير ترين و غير علمي ترين شکل ،  اين بستر کوهستاني و  مهم ترين و مرتفع ترين آبخيز هاي تهران و شمال  در منطقه حفاظت شده البرز مرکزي را به گونه اي توجيه مي کند که آن را بي اهميت جلوه داده و به اين وسيله از  آنانيکه در مورد ارزش هاي گوهر بار اين بستر حياتي زيست محيطي آگاهي ندارند ،   مجوز هر گونه دست اندازي و تخريب را بگيرد . ايشان اين  بستر را اينگونه  تعريف مي کند :    "    32 کيلومتر از اين راه از منطقه کن و سولقان مي گذرد و بقيه در امتداد جاده چالوس از ميان کوه ها و ناهمواريها عبور مي کند که سنگلاخي و فاقد درخت است  و فقط 10 کيلومتر از ميان جنگل هاي شمال عبور مي کند "

و اما يکي از ارزش هاي اين بستر سنگلاخي بي اهميت براي مجري طرح ، تامين آب دو منطقة بزرگ تهران و شمال است به عنوان مثال تنها در حوزه چالوس و سردآبرود ( دو حوزه قرار گرفته در طرح ) بيش از 36 واحد هيدرولوژيکي کوچک و بزرگ شناسايي شده است که سالانه حدود 2660 ميليون مترمکعب ( بيش از ظرفيت سه مخزن سد سفيد رود – کرج و لتيان ) آب جاري است  و در قسمت جنوبي منطقه حفاظت شده البرز مرکزي بيش از 28 واحد هيدرولوژيکي کوچک و بزرگ شناسايي شده است که اين طرح به آنها نيز آسيب مي رساند .

يکي از شاخص هاي  اقليمي اين آبخيز ها به لحاظ مرتفع بودن آن ها بارش برف و ماندگاري آن  در اين قلل مرتفع است که منشاء  آب چشمه سار هاي فراوان و تامين کننده آب رود خانه هاي خروشان حتي در ماه هاي گرم سال است که خود حافظ حيات زيستگاه هاي انساني ، جانوري و گياهي مناطق متاثر از آن در شمال و تهران است  و اين ارزشي نيست که به راحتي بتوان از آن چشم پوشي کرد ! اما با وجود همة اينها طبق طرح آزاد راه تهران – شمال قرار است در اين مسير کوهستاني بسيار مهم ، دست کم 40 دستگاه تونل دوقلو به طول60 کيلومتر و هريک با عرض 26 متر  ساخته شود و اين غير از تونل هاي دسترسي براي احداث تونل هاي اصلي است . بعلاوه  طبق بر آورد هاي اوليه طرح قرار است  بيش از 35 ميليون متر مکعب خاک برداري از اين تونل ها  انجام شود و اين غير از خاک بر داري هايي است که قرار است شيب هاي بالاي 80  درصد به شيب هاي 6 درصد  تبديل شود ،  آنهم در دوباند با عرض 26 متر . شايان ذکر است اين  عمليات بعد از ده سال تنها 7/5 درصد پيشرفت فيزيکي داشته است،  تخليه مازاد حفاري هاي انجام شده در  مراتع سر سبز شمال و بخش هايي از زير حوزه هاي کن و سولقان و کرج (  لانيز شهرستانک)  تخليه شده است و خسارات بسياري به دامداران وارد کرده است . همان مراتعي که دادستان محترم کل کشور هر گونه آسيب رساندن به آنها را در مورخ 21 مرداد 86 ، ظلمي نابخشودني به مردم و نسل هاي آينده دانسته  است ! ابعاد اين فاجعه( يعني  تخليه مازاد حفاري ها )  از زبان مجريان طرح آزاد راه تهران – شمال بسيار هول انگيز و تامل بر انگيز است . دبير اجرايي منطقه يک آزاد راه تهران شمال در شهريور 1379 در اين مورد مي گويد :  " ... جابجايي خاک هاي برداشته شده يکي ديگر از مشکلات است . به علت اينکه جاي ريختن آنها را نداريم ، فعلاً وسط جاده انباشته شده است ... اگر خاک ها را در محلي دور تر از آنچه در نظر گرفته اند حمل کنيم هزينه بالا مي رود و اين مسئله توجيه اقتصادي ندارد . اين مشکل خاک برداري در طول مسير وجود دارد . در طول "  قطعه يک "  از 5/2 ميليون متر مکعب خاکي که برداشته مي شود ،  فقط 500 هزار متر مکعب بايد خاک ريزي شود و مازاد خاک بايد در جايي انباشته شود . اين مشکل در طول آزاد راه تهران – شمال وجود دارد ... البته دره هايي را طراحي کرده اند که با کمک آبخيز داري در آنجا پلات فرمي درست کنند و دره ها را بالا و پايين کنند تا فضاي سبز ايجاد شود."

بياد داشته باشيم وسعت ابعاد تخريب به اتوبان اصلي آزاد راه تهران – شمال  ختم نمي شود بلکه شبکه اي از راه هاي بسياري را در بر مي گيرد که برخي از آنها کلنگ اجرايي را لمس کرد و قرار است به آزاد راه تهران – شمال متصل شود  .  نظير راه  فشم – آهار به  آزاد راه  و يا راه نور  -  گرمابدر - فشم – آهار  به آزاد راه  و ... که شعاع تخريب در کوهستان هاي منطقه حفاظت شده البرز مرکزي را دو چندان خواهد کرد .

تخريب سفره هاي آب  ميليون سالي ذخيره  شده در اين کوهستان هاي مهم ،  يکي ديگر از لطمات جبران ناپذير  اين طرح خواهد بود.  نظير اتفاقي که در تونل سازي " مشاء دماوند"  رخ داد و کانون ديده بانان زمين نيز گزارشي در همين رابطه تهيه کرد با عنوان  تونل سازي در مشاء دماوند موجب تخريب مخازن آب زيرزميني شد  ,و يا آنچه که در   سياه بيشه  رخ داد و هيچ مسئولي دم بر نياورد و اين در حالي انجام گرفت که وزارت نيرو سرگرم ارائه نمايش هاي صرفه جويي آب براي شهروندان بود که با يک ليوان آب چگونه مسواک بزنيد و يا چگونه واشر هاي شير ها را براي هدر نرفتن آب عوض کنيد و... .

يکي ديگر از  ابعاد دست اندازي اين طرح به آبخيز هاي مهم منطقه،  تغيير  بستر رودخانه ها  است.  رود خانه هايي که طي ميليون ها سال بستر خود را ساخته اند !  نظير تغيير بستر رودخانه  به اصطلاح حفاظت شده چالوس که اين اتفاق تنها با اجراي 7/5  درصد پيشرفت فيزيکي طرح  به وقوع پيوسته است که قطعاً با ادامه طرح،  اين دست اندازي ابعاد گسترده و خطر ناک تري پيدا خواهد کرد .

بنا براين  اگر  تخريب و آلوده سازي اين  منابع مهم آبي را با پديده گرم تر شدن کره زمين و تغييرات اقليمي از جمله عقب نشيني خط برف هاي دائمي از قلل بلند کوه ها ، در کنار هم بگذاريم،  مي توان  پيش بيني کرد که چه آينده غم انگيزي نصيب نسل هاي آينده اين سرزمين خواهد شد .  

• محيط زيست  بستر آزاد راه تهران - شمال يعني  البرز مرکزي  از ديناميک ترين کوهستان هاي جهاني به شمار مي آيد و از مناطق بسيار  حساس و شکننده در مقابل زلزله،   رانش زمين  ، سنگ افت ، سنگ ريزش،  نشست زمين ، حرکات دامنه اي  و ... است . اين مسير توسط گسله هاي بسيار قطع مي شود  که دو گسله مهم آن گسله فشاري مساء و گسل رورانده شمال تهران است . گسله فشاري مشاء از گسله هاي بنيادي و برزه زاست که در راستاي البرز از شمال به روي گستره کناري البرز در جنوب رانده شده است . بخش غربي آن محدودة ابتدائي طرح آزاد راه را تا انتهاي حوزه کرج متاثر مي کند . سابقه زلزله خيزي  منطقه شاهدي بسيار بارز بر پر تکاپو بودن اين دو گسله و گسله هاي بيشمار در قسمت شمالي است که  آخرين آن با شدت زياد زلزله بلده بود که در خرداد ماه سال 83 رخ داد و  به گفته کارشناسان زمين شناسي،   مسير آزاد راه تهران- شمال را به دو تکه مهيب تقسيم کرد و  دره اي عميق در امتداد اين مسير پديد آورد  به گونه اي که  مسئولين طرح را به فکر  تجديد نظر در تغيير بخشي از مسير طرح انداخت و  رييس سازمان حفاظت محيط زيست  خانم واعظ جوادي در مورخ 16 تير 86  گفت : ... فاز يک و چهار آزاد راه تهران - شمال ،  شروع شده  ولي در بازديدي که از فاز 3 اين آزاد راه داشتيم هنوز مسير براي ما روشن و مشخص نيست. " !     بعلاوه رخداد هاي بسيار زياد  رانش زمين  سنگ افت و سنگ ريزش که در همين ده سال  اتفاق افتاده! چه به علت زلزله هاي خفيف ، چه به علت سيل ، چه به علت  سقوط بهمن ، چه به علت ناپايداري دامنه ها و چه با انفجار هاي ايجاد شده،  به خوبي نشان از پر مخاطره بودن اين کوهستان ها است. اکنون که  اين طرح تنها 7/5 درصد پيشرفت داشته است و هنوز هيچ يک از تونل هاي اصلي احداث نشده  ، مي توان شعاع تخريب را در صورت انفجار هاي بعدي و بر هم خوردن تعادل  زيست محيطي  اين کوهستان  پيش بيني کرد .  بياد داشته باشيم  طبيعت کوهستان هاي البرز به لحاظ جوان بودن آن از بعد دوره هاي زمين شناسي،  بسيار سرکش و  پر تکاپو است و به زور نمي توان آن را مهار کرد . پاسخ طبيعت به اين دست اندازي هاي نابخردانه خسارت هاي جاني و مالي و هدر رفتن بيت المال  است !   

 

• اگر منطقه اي مطابق با معيار هاي بين المللي ، حفاظت شده اعلام شود نشان از ارزش هاي منحصر به فرد گياهي و جانوري و اکوسيستم هاي حاکم بر آن دارد که با دست اندازي به اين ارزش ها ، معني منطقه حفاظت شده به کلي منتفي است  و منطقه حفاظت شده البرز مرکزي نيز از اين قانون مثتثني  نيست .

 منطقه حفاظت شده البرز مرکزي در سال 1346 با وسعتي معادل 399 هزار هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شد . طبق گزارش هاي سازمان حفاظت محيط زيست بيش از 950 گونه گياهي متعلق به حدود 57 خانواده از گياهان اصلي اين منطقه اکولوژيکي که تعداد کثيري از آنها اختصاصاً در البرز يافت مي شوند ،  نشانگر پوشش گياهي بسيار غني و متنوع منطقه و بالاترين گستره پراکندگي در اين عرصه مي باشد که از قوي ترين فلور هاي گياهي در بين مناطق حفاظت شده بشمار مي آيد و يکي از ذخيره گاه هاي ژنتيکي ايران مي باشد.  بعلاوه تنوع اقليمي و شرايط خاص اکولوژيکي و توپوگرافي منطقه ، شرايط زيست مساعد را براي انواع وحوش فراهم کرده است که تاکنون از 155 گونه پرنده از 40 خانواده و 25 گونه از پستانداران نام برده شده است . که در صورت اجراي کامل اين طرح و تخريب زيستگاه ها با خطر نابودي کامل جوامع گياهي و جانوري مواجه خواهد شد .

با نگاهي به روند ده ساله طرح شاهد بوديم از اينکه منطقه حفاظت شده البرز مرکزي و اراضي ملي حاشيه آن منبع سوداگري  به بهانه تامين هزينه طرح قرار مي گيرد و زمينه چنگ اندازي و سوء استفاده هاي ديگر را فراهم مي آورد که نمونه اي از آن را در وضعيت تاسف بار اراضي  ملي جنگلي  مرزن آباد ، جنگل هاي نوشهر ، جنگل هاي  چالوس ، جنگل هاي  کلاردشت ، جنگل هاي کجور ،  نمک آبرود  و ... است که با اعتراضات گسترده مردم  و  تشکل هاي زيست محيطي و انعکاس هاي مطبوعاتي وسيع ،  سر انجام سازمان بازرسي کل کشور را بر آن داشت که در ارديبهشت 1385   به مصوبه هيات و زيران  اعتراض کند . طبق اين مصوبه پيمانکار مجري طرح " آزاد راه تهران – شمال " اجازه داده شده که  حدود 62/5 ميليون متر مربع از اراضي ملي را به عنوان بخشي از بهاي اين آزاد راه تصرف کند  و بازرسي کل کشور در اين اعتراض اعلام کرد که  اين مصوبه با قانون مواد 32 و 33 آيين نامه واگذاري اراضي دولت و همچنين با قوانين حفظ و نگهداري اراضي جنگلي و منابع طبيعي مغايرت دارد و ضمن شکايت از مصوبه هيات وزيران ، خواستار ابطال اين مصوبه در ديوان عدالت اداري  شده است .

• در مورد هزينه هاي پيش بيني شده اجراي طرح آزاد راه تهران – شمال نيز سخن بسيار است!   برآورد هزينه اوليه پروژه در  سال   1375  معادل  150 ميليارد تومان پيش بيني مي شود اما با پيشرفت تنها 7/5 درصد در فاصله ده سال اين رقم امروز براي اتمام طرح بالغ بر هزار ميليارد تومان برآورد شده است . به ياد داشته باشيم که اين برآورد  شامل ارزش هاي منابع طبيعي که از دست مي رود و غير قابل جبران است نمي شودکه اگر اين رقم  روزي محاسبه شود آنوقت مشخص خواهد شد چه هزينه سنگيني  بابت  چند  ساعت زود تر رسيدن به شمال  از گردة ملت  پرداخت شده است .

کانون ديده بانان زمين  معتقد است که اگر آزاد راه تهران - شمال يک طرح ملي است  اما به يقين حفظ منطقة حفاظت شدة  البرز مرکزي يک حق ملي است.

 بهتر است  حال که پيشرفتي در اجراي طرح انجام نگرفته است ، با شهامت بياد ماندني مسئولين ذيربط اين طرح را براي هميشه متوقف اعلام کرده و مانع ضرر و زيان هاي بيشتر شوند  و هزينه تخصيص داده شده را صرف بهينه سازي ساير جاده هاي دسترسي شمال کنند .

حال با توجه به ارزش هاي حياتي و ساختار زمين شناسي شکننده و حساس بستر زيست محيطي طرح آزاد راه تهران –شمال در مقابل مخاطرات بيشمار آن که تنها شمه اي از آن آورده شد ،  سخنان اخير دادستان کل کشور موجب اين همه حيرت مي شود. در حاليکه از ايشان به عنوان دادستان کل کشور انتظار مي رود مانع بيدادي شود که بر سر البرز مرکزي مي رود !   

  

کانون ديده بانان زمين - 14 شهريور 1386 - شماره : 860614/53

*****

 

اين صفحه را براي دوست خود بفرستيد

 

صفحه اصلی